ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်
ယဉ်ကျေးမှုဆိုသည် “The way of life” လူသားတစ်ဦး (သို့မဟုတ်) လူသား မျိုးနွယ်စုတို့၏ မွေးဖွားသည်မှ သေဆုံးသည်အထိကာလ စပ်ကြား၌ ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့ရသော၊ ထိတွေ့ဆက်ဆံရသော အရာအားလုံး ဖြစ်သည်ဟူ၍ ခြုံငုံသုံးသပ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုထားပါသည်။
လူနေမှုအဆင့်အတန်း တိုးတက်မြင့်မားလာခြင်းသည် ယဉ်ကျေးမှုအဆင့်အတန်း တိုးတက်မြင့်မားလာခြင်း၏ ပြယုဂ်ပင်ဖြစ်သည်။ ဘာသာအယူဝါဒများ၊ ဓလေ့ထုံးစံများ၏ အဆုံး အမနှင့် လမ်းညွှန်မှုများအောက်တွင် ကိုယ်အမူအရာနှင့် စိတ်နေစိတ်ထား ယဉ်ကျေးသိမ်မွေ့ခြင်း၊ စာနာထောက်ထားခြင်း၊ ခေတ်မီတိုးတက်သည့် ၊ ယဉ်ကျေးသော လူ့အဖွဲ့အစည်းများ ထူထောင်ခြင်း၊ ယဉ်ကျေးလာအောင် ပြုလုပ်ခြင်း၊ ခေတ်ကာလအလျောက် ထွန်းကားလာသော ယဉ်ကျေးမှုအနုပညာများကို ခံစားနားလည်ခြင်း၊ မြတ်နိုးတန်ဖိုးထားခြင်း၊ အဆိုပါ အစဉ်အလာ ကောင်းများ ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို ပိုးမွေးသကဲ့သို့ မွေးမြူ၍ အရှည်တည်တံ့အောင် ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်ခြင်း၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်အောင် လေ့ကျင့်ပျိုးထောင်ခြင်းများသည်ပင် ယဉ်ကျေးမှု၏ အနှစ်သာရဖြစ်သည်။
မြန်မာနိုင်ငံသည် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပေါင်း ၁၀၀ ကျော် မှီတင်းနေထိုင်သော ပြည်ထောင်စုဖြစ်သည်နှင့်အညီ မတူကွဲပြားသောယဉ်ကျေးမှုများနှင့်အတူ အမြဲရှင်သန်နေသည့် ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်စုံလင်စွာ တည်ရှိနေပါသည်။ လူမျိုးတစ်မျိုး၊ တိုင်းပြည်တစ်ခု၏ “ယဉ်ကျေးမှု” ဟု ပြောဆိုဖော်ညွှန်းမည်ဆိုပါက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှု (Intangible Culture) နှင့် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှု (Tangible Culture) ဟူ၍ နယ်ပယ်နှစ်ခုကို ခွဲခြား ဖော်ထုတ်ရမည်ဖြစ်ပါသည်။ ဤသည်ကိုတစ်နည်းအားဖြင့် ဒြပ်မဲ့ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် (Intangible Culture Heritage)နှင့် ဒြပ်ရှိယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် (Tangible Culture Heritage)ဟူ၍လည်း ခေါ်ဆိုကြပါသည်။ ဒြပ်မဲ့ယဉ်ကျေးမှုဟူသည် လူသားတို့ ပြောဆိုသည့် ဘာသာစကား၊ အတွေး အခေါ်၊ ဓလေ့စရိုက်၊ ဝတ်စားဆင်ယင်ထုံးဖွဲ့မှု၊ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှု၊ ရိုးရာဓလေ့ ထုံးစံများ၊ အတွေးအခေါ်၊ လက်မှုအနုပညာနှင့် အနုသုခုမပညာစသည်တို့ ပေါင်းခြုံထားခြင်းပင် ဖြစ်ပါသည်။ ဒြပ်ရှိယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွင်မူ လူသားတို့ပြုလုပ်သုံးစွဲ ခဲ့သော၊ ကိုင်တွယ်ထိတွေ့၍ရသော ပစ္စည်းများအားလုံး ပါဝင်ပါသည်။ (ဉပမာ- ရှေးဟောင်း ကျောက်လက်နက် ကိရိယာများ၊ နေအိမ်၊ အဆောက်အဦ၊ အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းများ၊ တူရိယာ ပစ္စည်းများ စသည်များ စသဖြင့်…..)
နိုင်ငံတော်မှ ချမှတ်ထားသော လူမှုရေး ဉီးတည်ချက်များအနက် “အမျိုးဂုဏ်၊ ဇာတိဂုဏ်မြင့်မားရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များ၊ အမျိုးသားရေးလက္ခဏာများ မပျောက် ပျက်အောင် ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး” ဆိုသော အချက်တစ်ချက် ထည့်သွင်းချမှတ် ထားသကဲ့သို့ပင် သာသနာရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဝန်ကြီးဌာနအနေဖြင့်လည်း ရည်မှန်းချက်တာဝန် (mission) အဖြစ် “မြန်မာ့ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များကို ကာကွယ်ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်ပြီး တိုးတက်ပြန့်ပွားအောင်လုပ်ဆောင်၍ နိုင်ငံသားတိုင်း မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုကို ချစ်မြတ်နိုး လာစေရန်” ဟူ၍ ချမှတ်ထားပြီး မြန်မာ့ရိုးရာ ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်များကို နိုင်ငံတကာအဆင့်မီ ထိန်းသိမ်းရန်အတွက် ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ် နေရာဒေသ မြောက်မြားစွာရှိသည့်အနက် စံသတ်မှတ်ချက်များနှင့်ကိုက်ညီသည့် အမွေအနှစ်များကို နိုင်ငံတကာအဆင့်ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက် မြှင့်တင်နိုင်ရန်အတွက် UNESCO သို့ အမည်စာရင်းတင်သွင်းခဲ့ရာမှ အောက်ပါ ဒေသများသည် ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်စာရင်းဝင် ဖြစ်လာခဲ့ပါသည် -
(က) ပျူမြို့ဟောင်း ၃ မြို့ (ဟန်လင်း၊ ဗိဿနိုး၊ သရေခေတ္တရာ) ။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ ၁၅ ရက်နေ့မှ ဇွန်လ ၂၅ ရက်နေ့အထိ ကာတာနိုင်ငံ ၊ ဒိုဟာမြို့တွင် ကျင်းပခဲ့သည့် (၃၈)ကြိမ်မြောက် ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ကော်မတီ အစည်းအဝေး { 38th Session of the World Heritage Committee(Doha 2014) } ၌ ပျူမြို့ဟောင်း (၃) မြို့အား ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ကော်မတီက ၂၀၁၄ခုနှစ်၊ ဇွန်လ ၂၂ ရက်နေ့တွင် (38 COM 8B.28) ဖြင့် အတည်ပြု သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါသည်။
(ခ) ပုဂံဒေသ။ ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၆ ရက်နေ့တွင် အဇာဘိုင်ဂျန်နိုင်ငံ၊ ဘာကူမြို့၌ ကျင်းပသော (၄၃) ကြိမ်မြောက် ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ကော်မတီညီလာခံ အစည်းအဝေး၏ ဆုံးဖြတ်ချက် (43 COM 8B. 20) ဖြင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်ဒေသအား ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်စာရင်းဝင်အဖြစ် အတည်ပြုပေး ခဲ့ပါသည်။
ဆက်လက်၍ မြောက်ဦးယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်ဒေသကို ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်စာရင်းဝင် ဖြစ်ရေးအတွက် ၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၃၀ ရက်နေ့တွင် အဆိုပြုစာတွဲ (အပြည့်အစုံ) အား ပြင်သစ်နိုင်ငံ၊ ပါရီမြို့ရှိ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်ဗဟိုသို့ တင်ပြထားခဲ့ပါသည်။
ထို့အတူ ကမ္ဘာ့မှတ်တမ်းအမွေအနှစ်အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးခံရမှုများမှ အောက်ပါ အတိုင်းဖြစ်ပါသည် -
(က) ကုသိုလ်တော်ကျောက်စာ ။ ကျောက်စာချပ်ပေါင်း ၇၂၉ ချပ်ရှိသော ကုသိုလ်တော် ကျောက်စာများအား ၂၀၁၃ခုနှစ်၊ ဇွန်လ ၁၈ ရက်နေ့တွင် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ဂွမ်ဂျူးမြို့တွင် ပြုလုပ်သော (၁၁) ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးမှ ကမ္ဘာ့မှတ်တမ်းအမွေအနှစ်အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါသည်။
(ခ) မြစေတီကျောက်စာ ။ ကျန်စစ်သားမင်းလက်ထက် အေဒီ ၁၁၁၃ ခုနှစ်တွင် ပျူ၊ မွန်၊ မြန်မာ၊ ပါဠိဘာသာစကား (၄) မျိုး၊ အက္ခရာ (၂) မျိုးဖြင့် ရေးထိုးခဲ့သော မြစေတီကျောက်စာ (ရာဇကုမာရ်ကျောက်စာ) အား ၂၀၁၅ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ၄ ရက်နေ့တွင် အာရပ်စော်ဘွားများ ပြည်ထောင်စု၊ အဘူဒါဘီမြို့၌ ပြုလုပ်သော (၁၂) ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးမှ ကမ္ဘာ့ မှတ်တမ်းအမွေအနှစ်အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါသည်။
(ဂ) အလောင်းမင်းတရားကြီး သဝဏ်လွှာ။ အလောင်းမင်းတရားကြီးက အေဒီ ၁၇၅၆ခုနှစ်၊ မေလ ၇ ရက်နေ့တွင် ဗြိတိန် ဘုရင်ဂျော့-၂ (George II ) ထံသို့ ချစ်ကြည်ရေးတိုးမြှင့်ဆောင်ရွက်ရန်အတွက် ပေးပို့ခဲ့သော ရွှေပြားပေါ်တွင် ရေးထိုး၍ ဆင်စွယ်ကြုတ်အတွင်း ထည့်သွင်းပေးပို့ခဲ့သည့် စာကြောင်းရေ (၁၀) ကြောင်းပါ သဝဏ်လွှာကို ၂၀၁၅ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ၄ ရက်နေ့တွင် အာရပ် စော်ဘွားများ ပြည်ထောင်စု၊ အဘူဒါဘီမြို့၌ ပြုလုပ်သော (၁၂) ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးမှ ကမ္ဘာ့မှတ်တမ်းအမွေအနှစ်အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါသည်။
(ဃ) ဘုရင့်နောင် မင်းတရားကြီး၏ ခေါင်းလောင်းစာ ။ ဘာသာ(၃)မျိုးဖြင့် ရေးထိုးထားသော ဘုရင့်နောင်မင်းတရားကြီး၏ ခေါင်းလောင်းစာအား ၂၀၁၇ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ၂၄ ရက်နေ့တွင် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၊ ပါရီမြို့တွင် ကျင်းပသည့် (၁၃)ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးမှ ကမ္ဘာ့မှတ်တမ်းအမွေအနှစ် အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါသည်။
အာရှ-ပစိဖိတ်ဒေသတွင်း မှတ်တမ်းအမွေအနှစ်အဖြစ် အာနန္ဒစန္ဒြကျောက်စာအား ၂၀၁၈ခုနှစ်၊ မေလ ၃၀ ရက်နေ့တွင် တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ ၊ ဂွမ်ဂျူးမြို့တွင် ကျင်းပသည့် အာရှ-ပစိဖိတ်ဒေသတွင်း ကမ္ဘာ့မှတ်တမ်းအမွေအနှစ်ကော်မတီ၏ (၈) ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေး၌ သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါသည်။
သို့ဖြစ်ပါ၍ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုပျောက်ပါက လူမျိုးပါပျောက်သွားနိုင်ပါသဖြင့် မြန်မာ့ရိုးရာ ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်များကို နိုင်ငံတကာအဆင့်မီ ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရန်အတွက် ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။မြန်မာနိုင်ငံ၏ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များသည် အခြားသော ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများရှိ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များကဲ့သို့ပင် ဝိသေသထူးနှင့်ပြည့်စုံသည့် အတွက် ရှေးဘိုးဘွားဘီဘင်တို့ ထားရှိခဲ့သော တန်ဖိုးမဖြတ်နိုင်သည့် နိုင်ငံ၏အမွေအနှစ် ရတနာများ အဖြစ် သားစဉ် မြေးဆက်တို့က လက်ဆင့်ကမ်း သယ်ဆောင်ထိန်းသိမ်း ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ပြီး အမျိုးသားအမွေအနှစ်မှသည် လူသားအားလုံးနှင့်သက်ဆိုင်သော ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်များ ဖြစ်လာ သည့်တိုင်အောင် လုပ်ဆောင်သွားကြရမည်ဖြစ်ပါသည်။